Nghệ thuật Rô-băm của người Khmer Trà Vinh
Lượt xem: 94

Nghệ thuật Rô-băm của người Khmer Trà Vinh thuộc loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian. Ra đời ở Trà Vinh cách nay hơn 200 năm và phát triển mạnh vào đầu thế kỷ XX, tiêu biểu như: Đội Giồng Lức ở xã Đa Lộc, huyện Châu Thành; đội Cà Xăng, xã Lương Hòa, huyện Châu Thành; đội Xà Leng Chas, xã Tập Sơn, huyện Trà Cú; đội Tà Lếs, xã Thanh Sơn và Cà Hom, xã Hàm Giang (nay là xã Hàm Tân) huyện Trà Cú và đội Bà Tây, xã Tập Sơn, huyện Trà Cú...

Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, ở vùng nông thôn Khmer Trà Vinh vẫn còn một số đội Rô-băm hoạt động không thường xuyên như: Đội Tân Trung Giồng, xã Hiếu Trung, huyện Tiểu Cần; Đoàn Nghệ thuật Khmer Triều An, xã Hàm Giang; đội Bà Tây C, xã Tập Sơn, huyện Trà Cú và đội Giồng Lức, xã Đa Lộc, huyện Châu Thành. Ngoài ra, Đoàn Nghệ thuật Khmer Ánh Bình Minh và đội Tuyên truyền lưu động Khmer thuộc Trung tâm Văn hóa tỉnh Trà Vinh cũng dàn dựng một số kịch bản Rô-băm để đi biểu diễn phục vụ.

Đối với nghệ thuật Rô-băm ngoài chương trình biểu diễn chính thức còn có nghi thức cúng Tổ do ông bầu (Trưởng đội) đảm nhận trong đó có tiết mục Chhu chhai và Hum rông.

Sân khấu Rô-bam đơn giản có một thùng cây lớn ở giữa, hai thanh tầm vông dựng đứng hai bên, một đà ngang để tạo cảnh cùng hai tấm màn thả xuống và một tấm rèm chạy ngang phía trên, phía sau có phông màn hậu.

Tuồng tích Rô-băm được các đội sử dụng hầu hết trích đoạn tích tuồng Riềm kê. Mỗi đội Rô-băm chỉ dựa vào những tình tiết cơ bản của cốt truyện để sắp xếp thành vở diễn riêng. Nhân vật vở diễn được cấu trúc theo hai tuyến nhân vật tiêu biểu cho hai loại người trong xã hội là chính diện và phản diện. Ngoài ra, còn có các nhân vật phụ như: quân lính, nàng hầu, tiên nữ, đạo sĩ… Đặc biệt, có vai hề xuất hiện gây cười, gia tăng vui nhộn.

Trang phục sử dụng trong Rô-băm có các nhóm chính: Trang phục Neay-rong (nam), trang phục Neang (nữ), trang phục Yăk (chằn), trang phục khỉ Ha-nu-man.

Mặt nạ, mão có nhiều kiểu của chằn, khỉ, vua, công chúa, hoàng tử và mặt nạ của các con thú. Kiểu dáng và màu sắc không nhất thiết phải tuân thủ nghiêm ngặt theo quy chuẩn còn tùy thuộc vào sở thích và sự sáng tạo của từng nghệ nhân.

Trang sức trong nghệ thuật Rô-băm cũng có sự tiến triển theo thời gian. Trước đây được quy định nghiêm ngặt, hiện nay nhằm mục đích đẹp và đúng tính chất nhân vật.

Đạo cụ sử dụng trong Rô-băm gồm có: roi, gươm, gậy, cung tên,...

Dàn nhạc Rô-băm gồm 5 nhạc cụ chính: Skô-thum (trống lớn), Skô-sam-phô (trống vỗ), Khmuốh (chiêng), Lô (kồng không núm) và Sro-lay Rô-băm (kèn Rô băm). Trong đó, Sro-lay Rô-băm là nhạc khí định âm chủ đạo về giai điệu âm nhạc, đảm nhiệm toàn bộ tính cách nhân vật xuyên suốt trong dàn nhạc của các vở diễn.

Lối diễn, cách diễn: Sân khấu Rô-băm ngoài động tác múa, còn dùng lời nói, lời hát để giải thích các tình tiết, sự kiện, hành động của diễn viên. Người dẫn truyện (Phôl) và hát đồng ca ở bên trong hậu trường cũng góp phần quan trọng cho đêm diễn. Người dẫn chuyện gần như chỉ huy hoạt động của sân khấu, vừa hướng dẫn diễn viên ra vào sân khấu đúng nơi, đúng lúc, vừa hát thay, nói thay khi cần thiết. Cách diễn: Trước khi mở màn là tiếng trống giáo đầu vang lên rộn rã, vừa là cúng Tổ, vừa là cổ động người xem đến với sân khấu. Dứt tiếng trống, chuyển điệu hát nam và nữ ra múa điệu Chhu-chhai, tiếp đến chằn ra múa điệu Chhu-chai chằn, sau đó là nội dung tuồng tích.

Nghệ thuật Rô-băm của người Khmer Trà Vinh là loại hình kịch múa sân khấu cổ điển đã được người Khmer đồng bằng sông Cửu Long nói chung và Trà Vinh nói riêng dân gian hóa đầy tính sáng tạo. Là hình thức nghệ thuật vừa cổ điển vừa dân gian, Rô-băm có vị thế quan trọng không thể thiếu trong đời sống tinh thần của bà con người Khmer Trà Vinh trước đây. Nó vừa phục vụ nhu cầu vui chơi giải trí vừa mang tính triết lý và giáo dục sâu sắc, do đó có tác dụng không nhỏ đối với sự hình thành phát triển nhân cách, tâm hồn, cốt cách dân tộc và thế ứng xử văn hóa của cộng đồng người Khmer Nam Bộ nói chung và Trà Vinh nói riêng. Từ đó giúp người xem cảm nhận được điều hay lẽ phải, nhận thức được thiện - ác, chính - tà, định hướng cho con người tự hoàn thiện mình và tiến tới xã hội lành mạnh, tiến bộ.

Nghệ thuật Rô-băm của người Khmer Trà Vinh đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia (Quyết định số 2852/QĐ-BVHTTDL ngày 08/5/2017).